7. Ҳаваланинг қарздор (муҳил) ва қарз берувчи (муҳал) ўртасидаги муносабатларга таъсири:
7/1 Ҳавала битими тўғри тузилса, муҳил қарз мажбуриятидан ва унга боғлиқ ҳар қандай даъволардан озод бўлади. Бошқача қилиб айтганда, қарз берган томон қарзни қарздордан талаб қилиш ҳуқуқига эга бўлмайди. Лекин (ҳавала битими тузиш пайтида), қарзни тўлаб берувчи (муҳал алайҳ)нинг тўловга қодир бўлиши шарт қилинган бўлса-ю, сўнгра унинг тўловга қодир эмаслиги аниқланса, бу ҳолатда қарз берувчи қарздор (муҳил)дан қарзни қайтиб талаб қилиш ҳуқуқига эга бўлади.
7/2 Шартномада қарз берувчи қарздор (муҳил)дан қарзни қайта талаб қилиши шарт қилинмаган бўлса ҳам, қуйидаги ҳолатларда қарз қарздордан қайта талаб қилиш ҳуқуқига эга:
- қарзни тўлаб берувчи (муҳал алайҳ) банкрот ҳолатида вафот этса;
- қарз ҳавала қилинган (яъни ўтказилган) муассаса қарзни тўлашдан олдин тўловга лаёқатсизлик (банкротлик) ҳолатида тугатилса;
- қарзни тўлаб берувчи (муҳал алайҳ) ҳавалани инкор этиб, бундай шартнома тузилмаганига қасам ичса ва бунинг аксини исботловчи ҳеч қандай далил бўлмаса;
- қарзни тўлаб берувчи (муҳал алайҳ) ҳаётлик чоғида суд томонидан тўловга лаёқатсиз (банкрот) деб эълон қилинса ёки муассасанинг банкротлиги тўғрисида суд қарори чиқарилса.
8. Ҳаваланинг қарздор (муҳил) ва қарзни тўлаб берувчи (муҳал алайҳ) ўртасидаги муносабатларга таъсири:
Чекланган ҳавала тузилгандан сўнг, қарздор (муҳил) қарзни тўлаб берувчи (муҳал алайҳ)дан ҳавала қилинган қарз миқдорини, яъни Ҳавала битимини тузишдан олдин қарзни тўлаб берувчи қарздор (муҳил)га тўлаши лозим бўлган қарзни талаб қилиш ҳуқуқига эга эмас, чунки бу ҳуқуқ қарз берувчи (муҳал)га тегишли бўлади.
9. Ҳаваланинг қарз берувчи (муҳал) ва қарзни тўлаб берувчи (муҳал алайҳ) ўртасидаги муносабатларга таъсири:
9/1 Қарз берувчи ҳавала битими шартларига мувофиқ ҳавала қилинган қарзни муҳал алайҳдан талаб қилишга ҳақли. Муҳал алайҳ эса унга қарзни тўлаши шарт, яъни қарзни тўлашдан бош тортишга ҳақли эмас.
9/2 Муҳал алайҳ барча ҳуқуқлар, тўловлар ва мажбуриятлар бўйича қарздор (муҳил)нинг ўрнини эгаллайди. Чекланган Ҳавала битимидаги муҳал (қарз берувчи) эса муҳал алайҳга нисбатан барча ҳуқуқлар, тўловлар ва мажбуриятлар бўйича қарздор (муҳил)нинг ўрнини эгаллайди.
10. Ўлим ҳолати ва банкротликнинг Ҳавала битимига таъсири:
10/1 Ҳавала битими қарздор (муҳил)нинг вафоти ёки қарзни (бошқага) ўтказаётган муассасанинг тугатилиши билан бекор қилинмайди. [Қарз берувчига тўланиши керак бўлган қарз муҳал алайҳнинг зиммасида қолади]. Муҳал алайҳнинг зиммасидаги қарз фақатгина қарз берувчига тегишли бўлиб, Ҳавала қилинган қарз маблағи қарздор (муҳил) нинг кредиторлари ўртасида тақсимланадиган активлар қаторига киритилмайди.
10/2 Ҳавала битими қарзни тўлаб берувчи (муҳал алайҳ)нинг вафоти ёки қарз ҳавала қилинган муассасанинг тугатилиши сабабли бекор қилинмайди. Қарз берувчи (муҳал) берган қарзини ундириш учун муҳал алайҳ қолдирган меросга (агар мавжуд бўлса) ёки унга кафил бўлган шахсга (агар мавжуд бўлса) ёки тугатилаётган муассасанинг активлари ҳисобидан, қарзини ундириб олиш ҳуқуқига эга. Бироқ, агар қарзни тўлаб берувчи (муҳал алайҳ) банкрот ҳолатида вафот этса ёки қарз ҳавала қилинган муассаса банкрот ҳолатида тугатилса, у ҳолатда қарз берувчи (қарзини ундириш учун қайтиб) муҳил (қарздор)га мурожаат қилиш ҳуқуқига эга. [7/2-бандга қаралсин].
10/3 Ҳавала битими қарз берувчининг вафоти сабабли бекор қилинмайди. Қарз берувчининг меросхўрлари унинг ўрнини эгаллайди (яъни қарз уларга тўланади). Шунингдек, кредитор муассаса тугатилган тақдирда ҳам Ҳавала битими бекор бўлмайди, тугатишга масъул бўлган томон мазкур муассасанинг ўрнини эгаллайди.
11. Ҳаваланинг тугатилиши:
Ҳавала битими қарз берувчига қарз тўланиши; ёки қарздор ва қарз берувчининг ҳавалани бекор қилиш бўйича ўзаро келишуви, ёки қарз берувчи муҳал алайҳдан қарзни кечиб юбориши билан тугатилади.
давоми бор …
Таржимонлар:
Муҳиддин Бектемиров, AAOIFI нинг CSAA сертификати соҳиби
Олимжон Иргашев, AAOIFI нинг CSAA сертификати соҳиби
Муҳаррир:
Жаҳонгир Имамназаров
Иқтисодиёт фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD)
“Ислом молияси” лойиҳаси ҳамасосчиси