Насия савдо, муддатли тўлов, бўлиб-бўлиб тўлаш, муробаҳа, тақсит, мусавама… бу сўзлар (тушунчалар дейиш ҳам мумкин) сўнгги пайтда тадбиркорлар ва оддий аҳоли орасида оммалашди. Албатта, бу мамлакатимизга ислом молиясининг кириб келиши билан боғлиқ, чунки ушбу сўзлар ислом молиясига бевосита алоқадор. Баъзилар ушбу сўзларнинг мазмун-моҳиятини тушунади, баъзилар тушунмайди, баъзилар эса уларнинг маъносини чалкаштиришади. Бизнинг телеграм саҳифамизда ва сайтимизда (https://islommoliyasi.uz/uz/) ушбу сўзлар бевосита ислом молия маҳсулотлари ҳақидаги мақола ва маълумотларимиз доирасида ишлатилган (ва уларнинг мазмун-моҳияти ҳақида тушунча берилган). Келинг, яна бир бор шу сўзларнинг мазмунини тушуниб оламиз.
Насия савдо — бу умумий тушунча бўлиб, ҳар қандай нақд бўлмаган, яъни мол учун пул жойида берилмасдан, кейинроқ беришга келишилган савдо насия дейилади. Насия савдо ножоиз бўлган ҳолатлар ҳам бўлади, масалан, олтин, кумуш ёки бошқа муайян маҳсулотлар (улар рибовий маҳсулотлар деб аталади) алмашинуви/савдоси насия кўринишида бўлиши мумкин эмас.
Муддатли тўлов — савдода томонлар мол учун тўловни нақд шаклда эмас, балки кейинроқ қайсидир аниқ муддатда ёки муддатларда олишга/беришга келишиб олишига айтилади.
Бўлиб-бўлиб тўлаш – насия савдода мол учун тўлов маълум бир муддатда бир марта эмас, балки муайян давр ичида бир неча қисмларга бўлиб тўлаш тушунилади.
Тақсит – мол учун тўловни муайян давр ичида қисмларга бўлиб тўлашни кўзда тутувчи савдони англатувчи арабча сўз (ўзбек тилида бўлиб-бўлиб тўлаш деб ишлатилади).
Муробаҳа – бу ислом молия маҳсулоти, яъни шартномаси бўлиб, бунда сотувчи насияга ёки нақдга сотаётган молининг таннархини (яъни ўзига келиб тушган нархини) ва ўз устамасини харидорга маълум қилади (масалан, сотувчи Тошкентда бир молни 1 млн.сўмга сотиб олади ва Андижонга олиб бориб 1,2 млн. сўмга сотаётган пайтда (нақдга ёки насияга) харидорга бу мол унга 1 млн.сўмга тушганлигини айтади. Мана шу муробаҳа дейилади).
Мусавама – ислом молияси доирасида қўлланувчи шартнома тури бўлиб, унда сотувчи муробаҳадан фарқли равишда харидорга молнинг таннархини маълум қилмайди, балки ўзи истаган нархда нақд ёки насияга сотиши мумкин.