Ислом жамғармаларининг яна бир тури бу “маҳсулот жамғармасидир”. Бу турдаги жамғарма сармоядорлардан йиғилган маблағга маҳсулот харид қилиб, уларни қайта сотиш билан шуғулланади. Савдодан кўрилган даромад эса сармоядорлар ўртасида ўзларининг улушларига мувофиқ ҳолда тақсимланади. Жамғарма фаолияти шариатга зид келмаслиги учун савдо битимини тартибга солувчи барча қоидаларга амал қилиш зарур.
Қуйида ушбу қоидаларнинг баъзиларини келтирамиз:
- Савдо моли келишув вақтида сотувчининг мулкида бўлиши керак. Сабаби ўз мулкида бўлмаган нарсани сотиш шаръан жоиз эмас. Демак, анъанавий биржалардаги “қисқа савдо” (short sale) деб номланувчи олди-сотди жоиз эмас, чунки унда сотувчи ҳали ўзи эга бўлмаган маҳсулотни сотиш билан шуғулланади.
- Салам ва истиснодан бошқа келажакка оид (forward) савдолар жоиз эмас.
- Cавдо моли ҳалол бўлиши керак. Маст қилувчи ичимлик, чўчқа гўшти ва бошқа шулар каби шариат ҳаром деган нарсаларнинг савдоси жоиз эмас.
- Сотувчи мол/маҳсулотни тасарруф қилиш имкониятига эга бўлиши керак. Бунда маҳсулотга тегишли хатарлар сотувчининг зиммасида бўлади.
- Маҳсулотнинг нархи аниқ белгиланиши ва у икки томонга ҳам маълум бўлиши керак. Савдода нарх номаълум бўлиши ёки муддат мавҳум воқеа-ҳодисага боғланган бўлиши мумкин эмас.
Юқоридаги ва аввал ҳам бу мавзуда саҳифамизда келтирилган савдодаги шартларни инобатга олган ҳолда айтиш мумкинки, анъанавий биржалар, айниқса, фючерс бозорлари бу талабларга жавоб бермайди. Шу сабабдан Ислом маҳсулот жамғармаси бу каби бозорларга кириши мумкин эмас.
Шу билан бирга, маҳсулот жамғармаси, шариат талабларига мос келувчи савдо битимларини тузиш орқали ташкил қилиниши мумкин. Бу каби тузилган жамғарманинг улушлари, унинг инвестиция ҳисобида доимо муайян маҳсулотлар бор бўлган тақдирда сотилиши мумкин.
Манба: Муфтий Муҳаммад Тақий Усмонийнинг “Ислом молиясига кириш” китоблари асосида рус тилида тайёрланган ва 2021 йилда чоп этилган “Исламские финансы” китобидан олинди.