ШАРЪИЙ МЕЪЁР №10
САЛАМ ВА ПАРАЛЛЕЛ САЛАМ
Муқаддима
Ушбу меъёрнинг мақсади – Ислом молия муассасалари[1] томонидан Салам ва Параллел Салам амалиётларида риоя қилишлари лозим бўлган шариат қоидалари ва талабларини, хусусан,Салам шартномасининг тузилиши, шартноманинг мавзуси (предмети), (маҳсулотни) етказиб бериш мумкин бўлган ёки иложсиз бўлган вазиятларда амалга ошириладиган хатти-ҳаракатларни баён этишдан иборат. Шунингдек, ушбу меъёрда Салам Сукуки чиқариш билан боғлиқ қоидалар ҳам баён этилади.
Меъёрнинг матни
Меъёрнинг қамрови (амал қилиш доираси)
Ушбу меъёр Салам ва Параллел Саламни ўз ичига олади. Бунда муассаса харидор ёки сотувчи сифатида иштирок этиши мумкин.
Ушбу меъёр Салам сукуки чиқаришни кўриб чиқмайди, чунки у масала “Инвестицион Сукук” тўғрисидаги 17-сонли Шаръий меъёрнинг 5/15/3 бандида берилган (мазкур меъёрнинг 7-бўлимига қаралсин).
Бу меъёр Истиснаъни ҳам ўз ичига олмайди, чунки у учун алоҳида меъёр мавжуд.
2. Салам шартномаси
2/1 Салам шартномалари бўйича умумий шартнома ёки асосий келишув
2/1/1 Салам шартномаларини тузиш бўйича музокаралар алоҳида битимлар шаклида олиб борилиши мумкин, бунда ҳар бир битим белгиланган муддатда якунланади. Шунингдек, ҳар бир битим ўз вақтида амалга оширилиши шарти билан, кетма-кет Салам шартномаларини амалга ошириш бўйича келишувни ўз ичига олган умумий шартнома ёки асосий келишув (“ҳадли шартнома” деб ҳам аталади бундай шартномалар) тузишга ҳам рухсат берилади. Ушбу (иккинчи) ҳолатда, амалиёт ўзаро англашув меморандуми/келишуви орқали амалга оширилади, унда томонлар шартномавий муносабатларнинг умумий доирасини: сотиш ва сотиб олиш истагини билдириш, етказиб бериладиган маҳсулотнинг миқдори ва тавсифларини белгилаш, уни қандай етказиб бериш, нархини белгилаш асослари ва тўловни амалга ошириш тартиби, кафолатларнинг турлари ва бошқа зарурий масалалар юзасидан келишиб олишади. Келишув ижроси ҳар бир Салам шартномасини белгиланган муддатларда алоҳида-алоҳида тузиш орқали амалга оширилади.
2/1/2 Агар Салам шартномаси ўзаро англашув меморандуми асосида тузиладиган бўлса, меморандум шартноманинг бир қисмига айланади, фақат меморандумнинг шартнома тузиш вақтида чиқариб ташланган тегишли бандлари бундан мустасно.
2/2 Салам шартномасининг шакли/сийғаси
Салам шартномаси “салам”, “салаф”, “бай” сўзлари билан ёки олдиндан (тўлиқ) тўланадиган нарх эвазига тавсифланган (ва келажакда етказиб бериладиган) маҳсулот савдосига далолат қилувчи бошқа сўзлар ёрдамида тузилади.
3. Салам шартномаси предмети
3/1 Салам сармояси (капитали/тўлов воситаси) ва унга тегишли шартлар
3/1/1 Салам сармояси мислий мол (масалан, буғдой ёки шу каби бири бошқасининг ўрнини босувчи дон маҳсулотлари) бўлиши жоиз. Бироқ, бу ҳолатда рибо хосил бўлмаслиги шарт. Шунингдек, Салам капитали қийматга эга маҳсулот (масалан, чорва моллари) бўлиши ҳам жоиз. Бундан ташқари, маълум бир нарсадан фойдаланиш ҳуқуқи, мисол учун маълум муддат уйда яшаш, самолётдан ва кемадан фойдаланиш ҳам капитал сифатида ишлатилиши мумкин. Шундай манфаат манбаи бўлган активни топшириш/етказиб бериш Салам сармояси (салам бўйича тўлов)ни дарҳол қабз (қабул) қилиш деб эътиборга олинади.
3/1/2 Салам капитали томонларга маълум бўлиши шарт, бу ноаниқлик (мавҳумлик)ни кетказиш ва низоларнинг олдини олиш учун керак. Агар капитал асл тамойил ҳисобланувчи пул шаклида бўлса, унинг валютаси, миқдори ва тўлов усули аниқ ифода этилиши керак. Агар сармоя (пулдан) бошқа мислий (бир бирини ўрнини босувчи) моллардан бўлса, унинг жинси, тури, сифати ва миқдори аниқ белгиланиши керак.
3/1/3 Салам капиталини шартнома мажлисида қабз қилиш (қабул қилиб олиш) шарт ҳисобланади. Тўловни кўпи билан икки ёки уч кунга кечиктиришга рухсат берилади. Бундай қисқа муддатли кечиктириш олдиндан (шартномада) келишилган бўлса ҳам у Салам шартномасининг амал қилишига таъсир қилмайди, фақатгина кечиктириш муддати муслам фийҳ – Салам маҳсулотини етказиб бериш муддатига тенг ёки ундан кўп бўлмаслиги керак.
3/1/4 Қарзнинг Салам
капитали (тўлов
воситаси) бўлиши ножоиз, масалан, мижознинг муассаса олдидаги қарзлари
ёки бошқа қарз мажбуриятларини Салам капитали сифатида ишлатиб бўлмайди.
[1]Бу ерда муассаса/муассасалар сўзи барча Ислом молия муассасалари, шу жумладан, Ислом банкларини ифодалаш учун қисқартма сифатида ишлатилган.
(давоми бор)
Таржимон:
Муҳиддин Бектемиров, AAOIFI нинг CSAA сертификати соҳиби
Муҳаррир:
Жаҳонгир Имамназаров
Иқтисодиёт фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD)
“Ислом молияси” лойиҳаси ҳамасосчиси