Ушбу мақолада Дар аш-Шарианинг тижорий мақсадда фойдаланилаётган кўчмас мулкни ижара асосида молиялаштириш масаласи юзасидан фатвоси келтирилади. “Dar Al Sharia” – 2007 йилда Дубай ислом банки ташаббуси билан тузилган, шариат уламолари, ислом ҳуқуқи ва молияси бўйича мутахассислардан иборат, ислом молияси ва банкчилиги масалалари билан шуғулланувчи компания.
Савол:
Мижоз учинчи томон (шахс)дан тижорий мақсадда фойдаланилаётган кўчмас мулкни сотиб олишни молиялаштиришини сўраб Ислом банкига мурожаат қилди.
Маълумки, кўчмас мулкдан турли бизнес мақсадларда фойдаланиш мумкин. Шариат талабига кўра, молиялаштирилиши режалаштирилаётган кўчмас мулкда олиб бориладиган фаолият шариатга зид бўлмаслиги керак. Бу талаб бажарилишини қандай таъминлаш мумкин?
Шунингдек, ислом банки томонидан бундай лойиҳани молиялаштиришда қайси усул/маҳсулотдан фойдаланилади?
Жавоб:
1. Молиялаштириш масаласи
Бу лойиҳа ислом банки томонидан ижара мунтаҳия биттамлик деб аталувчи молиявий ижара асосида молиялаштирилиши мумкин. Бунда ислом банки ушбу мулкни учинчи томон – сотувчидан сотиб олади ва уни мижозга келишилган муддатга ижарага беради. Ижара муддати якунига етгач ва мижоз томонидан барча ижара тўловлари тўлиқ амалга оширилгач, ислом банки ўша кўчмас мулкни мижозга олдиндан келишилган нарх асосида сотади, бу жараён алоҳида янги олди-сотди шартномалари тузиш орқали амалга оширилади.
Бироқ мол-мулк собиқ мулкдор томонидан аввалроқ ижарага берилган бўлса, банк ва мижоз ўртасида ижара шартномасини тузишдан олдин, амалдаги ижара шартномаларини бекор қилиш зарур, шундан сўнггина банк ва мижоз томонидан молиявий ижара шартномаси имзоланиши ва кўчмас мулк мижозга ижарага берилиши мумкин бўлади. Мазкур жараён бир куннинг ўзида амалга ошириш мумкин. Бундай йўл тутилишининг сабаби шундаки, шариат талаби бўйича битта мулк бир вақтнинг ўзида икки ёки ундан ортиқ турли шахсларга ижарага берилиши мумкин эмас.
2. Фаолият юритиш масаласи
Умуман олганда, ислом банки шариатга мувофиқ фаолият олиб борувчи муассаса бўлганлиги боис, банк шариат тамойилларига зид келадиган фаолиятни била туриб ёки қасддан ҳеч қандай йўл билан молиялаштириши мумкин эмас, бунга ислом банки масъулдир.
Кўчмас мулкни учинчи томондан сотиб олиб, уни ижара (молиявий ижара) шартномаси асосида мижозга тақдим этаётган ислом банки, модомики мулкка эгалик ҳуқуқини ўзида сақлаб турар экан, ижара муддати давомида ушбу кўчмас мулкдан шариат қонун-қоидаларига зид бўлган мақсадларда фойдаланилишига йўл қўймаслиги лозим.
Шариат аҳкомларига зид тадбиркорлик фаолият турларига анъанавий молия муассасалари (масалан банклар), маст қилувчи ичимликлар сотувчи бар ва тунги клублар, қиморхоналар, чўчқа гўшти ва алкогол ичимликлари ишлаб чиқиш ёки истеъмол қилинадиган жойлар (мас. шундай ресторанлар) киради. Шунингдек, ислом банки ва мижоз билан тузиладиган ижара шартномасида ҳам мижоз ушбу кўчмас мулкда шариат талабларига зид бўлган фаолият олиб борилмаслигини таъминлаш шарти қўйилиши лозим.
Эслатма: Ушбу фатво ислом молияси ташкилотлари дуч келадиган баъзи амалий жиҳатларни тушунтириб бериш мақсадидагина тақдим қилинган. Бу ерда баён этилган фатво Дар аш-Шариа томонидан уларнинг мижоз ташкилотлари учун қабул қилинган ва улар ўз фаолиятлари давомида дуч келаётган муаммоларни акс эттиради.
Манба: https://daralsharia.ae/