AAOIFI Шаръий меъёри №16:
ТИЖОРАТ ҚОҒОЗЛАРИ
6. Тижорат қоғозларини дисконтлаш (чегирма бериш):
6/1 Тижорат қоғозларини дисконтлаш (чегирма қилиш) жоиз эмас. Бироқ ушбу тижорат қоғозини биринчи бенефициар (кредитор)га[1] муддатидан олдин номинал қийматидан кам миқдорда тўлов қилиш жоиз.
6/2 Тўлови кечиктирилган (муддатли) тижорат қоғозини ўз қийматида сотиш жоиз эмас (бу рибо ан-насия бўлади) ҳамда ўз қийматидан қимматроққа сотиш ҳам жоиз эмас (бу рибо ан-насия ва рибо ал-фазл бўлади).
6/3 Бенефициар (манфаатдор шахс) муддатли тижорат қоғозини маълум бир (мавжуд) маҳсулот ёки муайян манфаат эвазига (ҳали қўлга киритилмаган, фақат тавсифи/васфи бор мол эвазига эмас) тўлов сифатида ишлатиши мумкин. Бунда ўша маҳсулот ёки манфаат олинадиган актив ҳақиқий ёки ҳукмий қабз қилинган бўлиши шарт (бу қарзнинг маҳсулот эвазига камайтирилиши ҳисобланади).
6/4 Тижорат қоғозининг эгаси бирор маҳсулотни насияга (тижорат қоғозининг муддатига тенг бўлган муддатга) сотиб олиши жоиз. Қарз мажбурият сифатида унинг зиммасига ўтгандан кейин тижорат қоғозининг эгаси ўз кредиторига мазкур тижорат қоғози бўйича унга қарздор бўлган томондан қарзни ундириш ҳуқуқини ўтказади. Бу қарз мажбуриятини бошқага ўтказиш яъни “ҳавала” қилиш ҳисобланади.
7. Тижорат қоғозларини қабул қилиб олиш (қабз қилиш):
7/1 Дарҳол тўлови амалга ошириладиган чекни қабул қилиш, агар ушбу чек банк чеки бўлса ёки тасдиқланган чек бўлса ёки тасдиқланган чек ҳукмида бўлиб, чек берувчининг ҳисобрақамида чекдаги суммага тенг маблағ блоклаб қўйиладиган бўлса, бу ҳукмий қабз ҳисобланади. Бу жараён кўпинча банклар ўзаро ёки филиаллар орқали чекларни муомалага чиқаришида содир бўлади. Шунга асосан, бундай чеклар билан қабз шарт қилинадиган амалиётларни – масалан, валюта айирбошлаш, улар воситасида олтин ва кумуш сотиб олиш ёки бундай чекни Салам капитали сифатида қўллашни амалга ошириш жоиз ҳисобланади.
7/2 Тўлови дарҳол амалга ошириладиган чек агар банк чеки ёки тасдиқланган чек ёки тасдиқланган чек ҳукмидаги чек бўлмаса, уни қабул қилиб олиш ҳукмий (конструктив) қабз ҳисобланмайди. Шунинг учун қабз талаб қилинадиган амалиётларда мазкур чекдан фойдаланиш жоиз эмас.
7/3 Банк ўтказмалари учун мўлжалланган чеклар билан муомала қилиш, агар ўтказилаётган сумма тўланаётган нақд пул билан бир хил валютада бўлса, жоиз ҳисобланади. Бироқ чек тўлов амалга ошириладиган валютада бўлмаса, унда аввало, икки валютани конвертация қилиш (бунда ҳукмий қабз етарли ҳисобланади), ундан кейин эса ўтказмани амалга ошириш керак бўлади. Бу ҳолат – валюта айирбошлаш (Сарф) ва Ҳаваланинг бирлашган кўриниши ҳисобланади.
8. Тижорат қоғозининг қийматини тўлов сифатида қабул қилиш:
8/1 Тижорат қоғозининг қийматини тўлаш учун қабул қилиш трассат (тўловчи) томонидан тижорат қоғозида ифодаланган қарзни белгиланган муддатда унинг эгасига тўлаш юзасидан берилган ваъда ва мажбурият ҳисобланади. Бу ваъда ва мажбурият шариатга кўра, албатта, бажарилиши лозим.
8/2 Тижорат қоғозига имзо қўйган барча томонлар – трассант (вексель чиқарувчи), индоссант (ўтказиб берувчи) ва кафил – тижорат қоғози қийматини унинг эгасига тўлашда биргаликда (солидар) жавобгардирлар. Агар трассат/тўловчи (ёки вексель бўлса, эмитент) тўлашдан бош тортса, тижорат қоғозининг эгаси уларнинг ҳар бирларидан алоҳида ёки барчасидан биргаликда қарзни талаб қилиш ҳуқуқига эга.
8/3 Тижорат қоғози эгаси ўз ҳуқуқларини кафолатлаш мақсадида олган моддий таъминот (актив) – гаров (раҳн) ҳисобланади ва унга нисбатан гаров (раҳн) қоидалари тўлиқ татбиқ этилади.
9. Меъёр чиқарилган сана:
Ушбу меъёр ҳижрий 1424-йил 7-рабиъул аввал (мил. 2003-йил 8-май) куни чиқарилган.
[1] Муҳаррирдан изоҳ: бу ҳолатда қарз берувчи/кредитор эмас, балки қарздор манфаат кўради, чунки бу дисконтлаш эмас (унда учинчи тараф қарзни арзонроққа сотиб олиб фойда кўрган бўларди).
Таржимон:
Муҳиддин Бектемиров
AAOIFI нинг CSAA сертификати соҳиби
Муҳаррир:
Жаҳонгир Имамназаров
Иқтисодиёт фанлари бўйича фалсафа доктори (PhD)
“Ислом молияси” лойиҳаси ҳамасосчиси