Ҳижрий 118-181 йилларда яшаган, табаъа тобеъийнлардан бўлган тақводор олим Абдуллоҳ ибн Муборак ҳаётидан баъзи лавҳалар
Абдуллоҳ ибн Муборак ал-Марвазий ал-Хуросоний Хуросондаги табаъа тобеъинлардан бўлиб, бунда унинг туғилган жойига, яъни Хуросон пойтахти Марвга (ҳозирги Туркманистон худудига) нисбат берилган. Ўз даврида Хуросон катта мамлакат бўлиб, чегараларинг аввали Ироқдан бошланиб, охири Ҳиндистонда тугаган. Унинг Нишопур, Ҳирот, Марв, Балҳ, Толкон, Насо, Абивард, Сарах каби катта шаҳарлари бўлган.
Ишончли ривоятларга қараганда ибн Муборак 118 ҳижрий йили Марвда туғилган. Абдуллоҳ ибн Муборакнинг отаси туркий, онаси хоразмлик бўлган.
Маълумоти:
Ибн Муборакнинг бошланғич таълими ҳақида аниқ маълумотлар бўлмаса ҳам, у ёшлигида пухта билимга эга бўлганига шак-шубҳа йўқ. Хусусан, саҳобаларнинг (Аллоҳ улардан рози бўлсин) шогирдларидан бўлган уламолардан ва Марвнинг шайхлари қўлида Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васаллам сийратларидан, ҳадисдан, Қуръони Каримдан ва араб тилидан анчагина илм олишга эришгани маълум.
Ибн Муборак илк бор ҳадис эшитган олим – марвлик шайх Юнус бин Нофеъ ал-Хуросоний эди. У қози Ғоним ал-Марвазийнинг отаси эди ( ҳижрий 159 йили вафот этган). Ибн Умар, Жобир бин Абдуллоҳ ва Анас бин Моликлар билан учрашган. Ўша даврда машҳур саҳобий Анас бин Молик золим Ҳажжож (Уммавийлар ҳалифалиги даврида волий бўлган Ҳажжож ибн Юсуф Сақафий)дан қочиб Марвга келган эди ва Марвдаги Бараз деган бир қишлоқда яшади. Кейинчалик бошқа бир Сазвар номли қишлоққа кўчиб ўтиб, ўша ерда умрининг охиригача яшади.
Абдуллоҳ ибн Муборак тобеъин ва табаъа тобеъинлардан араб тили, фиқҳ ва ҳадис илмларини мукаммал ўрганиш учун бошқа ислом мамлакатларига сафар қилиш зарур эди. Унинг илм олиш йўлида Марв шаҳрини тарк қилгани ҳақида Боғдодлик хатиб Абдон ибн Усмон шундай дейди: «Абдуллоҳ илк бор 141 ҳижрий йили Ироққа сафар қилган». Шу маълумотга қараганда Ибн Муборак илм олиш учун сафарларини бошлаганда 23 ёшда бўлган.
Абдуллоҳ ибн аМуборак Куфада Имом Абу Ҳанифа ан-Нуъмон роҳимаҳуллоҳ билан учрашди ва у билан ҳамсуҳбат бўлиб, унинг фиқҳий билимларидан баҳраманд бўлди. Шунингдек у тобеъинлардан бўлган Исмоил бин Аби Холид, Сулаймон бин Меҳрон Ал-Аъмаш ва табаъа тобеъинлардан Суфён ас-Саврийлардан ҳам ҳадислар эшитди. Ўша пайтда Куфадан кейин иккинчи шаҳар ҳисобланган Басрада Ҳамд бин Тайравайх ат-Тобий ва Сулаймон бин Тархон ат-Тамимийдан ҳам ҳадислар эшитган. Етти қорининг бири бўлган Абу Амр бин ал-Ало ал-Мазоний ал-Басрийдан Қуръон тиловати сабоқларини олди. Ибн Муборак Ироқдан сўнг Ҳижоз, Шом, Миср, Яманга сафар қилди ва бу мамлакатлардаги уламолардан илм ўрганди. Шундай қилиб, Ибн Муборак ўз давридаги машҳур Ислом мамлакатлари уламоларининг барчасидан илм олган, дейиш мумкин.
Дорул Ҳижратда Абдуллоҳ ибн Муборак Молик бин Анас роҳимаҳуллоҳдан фиқҳ илмини ўрганди. У Маккада Абдул Азиз бин Журайждан ҳам фиқҳни ўрганди. У Шом аҳлининг фақиҳи ва муҳаддиси бўлган ал-Авзоъийдан фиқҳ ва ҳадис илмини ўрганди, Яман муҳаддиси Муъаммар бин Рашиддан ҳадислар эшитди.
Ибн ал-Муборак ҳазратлари ҳадис илми соҳибларининг энг фақиҳларидан ҳисобланади ва шу соҳада Суфён ас-Саврий, ал-Авзоий, Айюб ас-Сахтиёний, ибн Журайжлар билан бир қаторда туради.
Ибн Муборак ҳадисни, фиқҳни, қироатни ва одоб-аҳлоқ илмларини биргаликда ғайрат билан ўрганган ва айтган: «Мен одоб-аҳлоқ илмини ўттиз йил ўргандим ва йигирма йил талаби илм қилдим». Яъни ўша даврда аввал одоб-аҳлоқ ўрганар эдилар, сўнг илм олишга киришар эдилар.
Шомликлар ибн Муборакдан: «Сиз қачонгача илм талаб қиласиз?» деб сўраганларида «Мен ўлгунимча толиби илм бўлишимни кўришларингизни ҳохлайман. Толиби илмга барча нарса истиғфор айтади, ҳаттоки сувдаги балиқлар ҳам, дейилган. Шундай экан уни ташлаб бўлмайди», деб жавоб берган.
Ибн Муборак суннатни мустаҳкамлашда буюк мартабага эришди. Хатто у зот тўғрисида, «Агар бирон киши Ибн Муборак тўғрисида нолойиқ гап гапирса, ислом динига туҳмат қилган бўлади», дейишган экан. У ҳадислар ёзар ва уларнинг саҳиҳларини ғайри саҳиҳларидан ажратар эди. Пайғамбаримиз соллаллоҳу алайҳи васалламнинг ҳадис шарифлари, саҳоблар ва тобеъинлар асарлари устида кўп ишлар эди.
(Давоми бор)