Бугунги кунда жамиятимизда жуда кўпчилик эшитган, баъзилар ўқиган, кўп гапириладиган, лекин бизнинг назаримизда мазмун моҳияти ҳақида етарлича тафаккур қилинмайдиган бир оят ҳақида бироз фикр юритишга қарор қилдик. Зеро, тафаккур нафсни поклайдиган ва ахлоқни сайқаллайдиган энг муҳим омиллардан биридир. «Тафаккур» «фикр» сўзининг ўзагидан олинган бўлиб, бир нарса ҳақида чуқур фикр юритиш маъносини англатади. Аллоҳнинг Китобида ўн еттита оятда тафаккур қилишга тарғиб қилинган.
“Нисо” сурасининг 127-оятида Аллоҳ таоло қуйидагича марҳамат қилади:
«Сендан аёллар ҳақида фатво сўрарлар. «Аллоҳ сизга улар ҳақида ва китобда тиловат қилинадиган, сиз уларга тайин қилинган нарсани бермай никоҳига рағбат қилганингиз аёллар ҳақида, заифҳол болалар ҳақида ва етимларга адолат қилмоғингиз ҳақида фатво берадир», деб айт. Аллоҳ қилган ҳар бир яхшилигингизни билувчи Зотдир» .
Энди эса, ушбу суранинг 3-оятини ўқиймиз:
«Агар етимларга адолат қила олмасликдан қўрқсангиз, ўзингизга ёққан аёллардан иккитами, учтами, тўрттами никоҳлаб олинг. Агар адолат қила олмасликдан қўрқсангиз, биттани (олинг) ёки қўлингизда мулк бўлганлар билан (кифояланинг). Мана шу, жабр қилмаслигингизга яқинроқдир» .
Тайин қилинган нарсани бермай никоҳига рағбат қилинган аёллар, етимларга адолат қилиш кераклиги, бир нечта аёлга уйланиш мумкинлиги ёки қўлдаги мулк бўлганлар билан кифояланишнинг бир бирига қандай боғликлиги борлиги ҳақида ҳеч ўйлаб кўрганмисиз? Агар ўйлаб кўрмаган бўлсангиз келинг энди ўйлаб кўринг.
Юқоридаги ояти карималарнинг маъноларини тўғри тушуниш, ундан келиб чиқадиган ҳукмларни ўз ўрнида англаш учун бир қанча қўшимча маълумотларга эҳтиёж тушади. Сиртдан қараганда, етимларга адолат қила олмасликдан қўрққан кишига иккита, учта ёки тўртта хотин олишни тавсия қилиш ғалати туюлади. Бу сирни англашда бизга имом Бухорий Ибн Шиҳобдан қилган ривоят ёрдам беради: «Менга Урва ибн Зубайр хабар бердики, у Оиша онамиздан, «Агар етимларга адолат қила олмасликдан қўрқсангиз» ояти ҳақида сўраган экан, у киши розияллоҳу анҳо: «Эй жиян! Бир етим қиз кафилининг қарамоғида бўлади. Қиз унинг молига шерик бўлади. Қизнинг моли ҳам, жамоли ҳам уни ўзига тортади-да, унинг маҳрида адолатли бўлмай, унга уйланмоқчи бўлади. Унга бошқалар берадиган маҳрни бермоқчи бўлади. Бас, адолатли бўлмасалар, уларга уйланишдан қайтарилдилар, бошқа аёлларга уйланишга амр қилиндилар», деб жавоб қилибдилар. Демак, оятдаги «етимлар»дан мурод етим қизлар экан. Етим қизларга уларни ўз кафолатига – ҳимоясига олган киши уйланмоқчи бўлса-ю, аммо бу ишда адолатсизликка йўл қўйишдан қўрқса, ўша етим қизларга уйланишни қўйсин-да, бошқа ўзига ёққан, никоҳи ҳалол бўлган аёллардан хоҳишига қараб иккитагами, учтагами, тўрттагами уйлансин. Агар хотинлар орасида адолат ўрната олмасликдан қўрқса, биттага уйлансин ёки чўри тутиш билан кифоялансин.
Ояти карима ниҳоясида «Мана шу жабр қилмаслигингизга яқинроқдир», дейилган. «Мана шу»ндан мурод – етим қизларга адолат қила олмасликдан қўрққанда, уларга уйланмаслик ва улардан бошқа аёлларга уйланиш, хотинлар орасида адолат ўрната олмасликдан қўрққанда, биттага уйланиш ёки чўрилар билан кифояланишдир. Демак, шундай қилинса, ҳеч кимга жабр, зулм бўлмайди.
Албатта, етим қизларга адолатсизлик фақат мол-мулк борасида эмас, чунки оятда адолат мол-мулк билан бирга қайд қилинмасдан, мутлақ зикр этилгандир. Демак, ҳар қанақа адолатсизликнинг юз беришидан сақланиш керак экан.
Бугунги кунда кўпчилигимиз асосий эътиборни ояти каримадаги «… ўзингизга ёққан аёллардан иккитами, учтами, тўрттами никоҳлаб олинг», жумласига қаратамиз, лекин нима учун оятда бир нечта аёлга уйланиш масаласи етим қизларга адолат қилиш масаласи билан бирга эслатилаётганлиги ҳақида ўйлаб кўрмаймиз.
Юқоридаги оятни эслатишдан мақсад Исломда зарурат юзасидан рухсат берилган кўпхотинлик масаласини муҳокама қилиш эмас, балки динимизда кўп масалалар муомалот, яъни инсонлар ўртасидаги ижтимоий-иқтисодий муносабатлар билан боғлиқ эканлигини эслатиш, ҳамда сизни тафаккур қилишга, ҳар бир оятни ўқиганда ундаги ҳар бир жумла, ҳар бир сўзга эътиборли бўлишга ундашдир.
Манба: islom.uz ва mehrob.uz да берилган мақолалар асосида тайёрланди. Оятлар таржимаси ва тафсири эса tafsirihilol.uz дан олинди.