Ассалому алайкум.
Бизга тез-тез бериладиган саволлардан бири, бу музораба битими доирасида компания ёки унинг маҳсулоти номи (замонавий тилда айтганда БРЕНДИ) кимга тегишли эканлиги ҳақида. Шунинг учун биз бугун Музорабада бренд ва унга ким эгалик қилиши ҳақида фикр-мулоҳаза қиламиз.
Ислом ҳуқуқи нуқтаи назаридан, Музораба битими доирасидаги активлар сармоядор (Рабб ул-мол)га тегишли, тадбиркор/Музориб эса операцион фаолият доирасида олинадиган фойдада улушга эга холос. Демак, қоидага кўра, музораба балансидаги барча мулклар Рабб ул-молга тегишли (музорибнинг кўрилган фойдадаги улушидан ташқари). Шу ўринда бир савол туғилади – Рабб ул-мол инвестициялари миқдори ва бизнеснинг сотиш баҳоси ўртасидаги фарқ, агар у компания брендининг қиймати, бизнес маҳсулотлари ёки хизматлари туфайли (яъни шу қилинган ишлар сабабли), обрўси туфайли юзага келган бўлса ҳам шундай бўлиши керакми, яъни қилинган ишлар бўйича манфаатни асосан сармоядор кўриши керакми? Бизнинг фикримизча, бизнес бошида қиймати нолга тенг бўлган бўлса ва Музорибнинг бир неча йиллик меҳнати туфайли бренд шаклланган бўлса, у ҳолда бренднинг “моддийлашган” қийматидан Музориб ҳам улушга эга бўлиши керак. Зеро, бу шунчаки сармоя киритиш натижасида пайдо бўлган маҳсулот эмас. У бизнеснинг “ҳаёти” давомида шакллантирилган ва ривожлантирилган, бунинг учун эса ҳам капитал, ҳам тадбиркорлик тажрибаси талаб этилади.
Бренд “актив” сифатида анъанавий активларга ўхшамайди. У номоддий бўлиб, у аниқ инвесторга тегишли бўлган оддий актив эмас. Бинобарин, бренд сармоядор маблағлари ҳисобига яратилган бошқа моддий активлардан, хусусан, сармоядор тақдим қилган айланма маблағлар, сотиб олинган ишлаб чиқариш воситалари, омбордаги хом-ашёлардан фарқ қилади, бу эса бренд ва инвестор ўртасидаги тўғридан-тўғри боғлиқликни сезиларли даражада камайтиради. Шунинг учун, бренд фақат инвесторга тегишли деган даъво ҳам сезиларли даражада заифлашади.
Бренднинг қиймати иккала томоннинг ҳиссаси туфайли ўсиб боради. Бренд – бу ҳам капитал, ҳам тадбиркорлик тажрибаси туфайли шаклланган “динамик равишда ривожланувчи” активнинг бир тури. Шу сабабли, брендга ҳар икки томон биргаликда эгалик қилиши мантиқан тўғри ва адолатли дейиш мумкин.
Бу ерда биз брендга адолатли ёндашув қандай бўлиши кераклигини баён қилишга ҳаракат қилдик. Рабб ул-мол ва музориблар ҳар бир томоннинг бренднинг яратилиши ва ривожланишидаги ҳиссасини холис баҳолашлари ва адолатли бўлишлари керак. Бренднинг молиявий манфаатларидан биргаликда баҳам кўринг. Мана шу, иншааллоҳ адолатга яқин иш бўлади.
PS: Ҳар бир вазият ўзига хосдир, шунинг учун сиз юқорида келтирилган умумий тамойиллардан муайян ҳолатлар учун хулосалар чиқармаслигингиз керак, бу фикр-мулоҳазалар фақат бир қўлланма / тавсия бўлиб хизмат қилиши мумкин, холос (яъни сизнинг аниқ вазиятингизнинг дақиқ/нозик жиҳатларини ҳисобга олмайди).