Савол
Assalomu alaykum hurmatli Islom Moliyasi kanali hodimlari. Alloh bu Islom moliyasi sohasida bizga ilm tarqatishingizni hayrli hamda barakotli qilsin. Savolim quyidagicha: Islomiy banklarga omonat pullari qay tartibda qo’yiladi, qay tartibda foyda olinadi. Imkoniyat qadar to’liqloq ma’lumot berishingizdan umid qilib qolaman. Tashakkurlar bo’lsin.
Жавоб
Ислом банкларида фойда келтирадиган омонат (депозит)ларнинг асосан уч тури мавжуд:
- Мудораба битими. Бунда омонат қўювчи инвестор сифатида иштирок этади ва банк омонат қўювчининг маблағларини фойда келтидаган активларга йўналтиради. Банк омонатчи маблағларининг бошқарувчиси сифатида қатнашганлиги учун фойдадан ўз улушини олади, мижоз ҳам фойдадан келишилган миқдордаги улушини олади. Агар қилинган инвестиция натижасида зарар кўрилса, у омонат эгаси (мижоз) томонидан қопланади, банк эса фойдадаги улушга эга бўлмайди.
- Ваколат битими. Мудорабага ўхшаш усулда фаолият амалга оширилади, фақат банк мижоз ўз маблағларини тасарруф этиш ваколатини берган томон (агент) сифатида белгиланган миқдорда хизмат ҳақи (комиссия) олади. Қилинган инвестициядан олинган барча фойда омонатчи мижозга тегишли бўлади. Зарар ҳам омонатчи мижоз ҳисобига ёзилади. (Банк мижоз маблағларини тасарруф этишда лоқайдлик, лаёқатсизлик, ғайриқонуний хатти-ҳаракатлар, битим шартларини бузиш ҳолатлари учраса зарар банк тарафидан қопланади).
Ушбу иккала битимда фойда миқдори банк тарафидан инвестиция қилинган активнинг рентабеллик даражасига боғлиқ бўлади. Шунингдек, мижознинг омонати кафолатланмаганлиги туфайли банк инвестиция объектларини синчковлик билан ўрганади, акс ҳолда банкнинг обрў-эътиборига жиддий зарар етиши мумкин. - Таварруқ битими. Ушбу битим (https://t.me/IslomMoliyasi/36) мижозга омонатнинг миқдори қайтаришни ва қатъий белгиланган даромад миқдорини банк тарафидан тўланишини кўзда тутади (ҳозирги кунда ислом банклари томонидан ушбу битим кенг қўлланилишига қарамай ислом молиясининг асл назариясига мос эмас ва баъзи йирик олимлар ушбу битимни танқид қиладилар).
Ушбу битимлардан ташқари “вадиъа” туридаги жорий омонат битимлари (https://t.me/IslomMoliyasi/104) ҳам мавжуд бўлиб, унда омонат устидан даромад олинмайди ва мижознинг талаби билан омонатни банк тўлиқ қайтаришни кафолатлайди.
